Rozmowa wcale nie jest oczywistą umiejętnością. Jest niemal sztuką, jeśli chcemy zrozumieć drugą osobę i sami czuć się zrozumianymi. Z obserwacji mam poczucie, że częściej mówimy do dzieci, niż z nimi rozmawiamy. Tymczasem współczesne badania nad rozwojem człowieka wskazują na to, że komunikowanie się z dzieckiem za pomocą języka, od urodzenia, ma zasadniczy wpływ na jego rozwój (za dr hab. Ewą Haman). Tym bardziej duże znaczenie ma to, JAK to robimy. Uczniowie wielokrotnie podkreślali w rozmowach, że nauczyciele “robią im wykłady”. Co może się zatem przydać, aby dzieci w każdym wieku miały poczucie, że z nimi rozmawiamy?

• 

Oczywistym jest, że sposób komunikowania się z dzieckiem zależy od okresu rozwojowego i powinien być do niego dostosowany. Inaczej rozmawiamy z niemowlęciem, inaczej z przedszkolakiem, a jeszcze inaczej z nastolatkiem. Wskazówki tutaj zawarte, uproszczając, skierowane są do okresu od wczesnego dzieciństwa (wiek przedszkolny) do nastolatka:

1.      Nie przerywaj dziecku. Pozwól mu się wypowiedzieć, nawet jeśli uważasz, że nie ma racji. Pełne wysłuchanie, pozwoli ci zrozumieć jego punkt widzenia.

2.      Zadawaj pytania, które pozwolą ci lepiej zrozumieć dziecko, a jemu dać poczucie, że naprawdę chcesz je zrozumieć, np. „Co to dokładnie dla ciebie znaczy?”, „Jak się wtedy czułeś?”, „Kiedy się to wydarzyło po raz pierwszy?”, „Co sprawia ci trudność?”. Są to pytania pogłębiające, dzięki którym dziecko słyszy: zależy mi, by dobrze cię zrozumieć. Pytania takie nie przypominają przesłuchania. Wybrzmiewa z nich szczera troska.

3.      Staraj się unikać pytania „dlaczego?”. Dziecko często nie potrafi na to pytanie odpowiedzieć. Ono zazwyczaj naprawdę nie wie, dlaczego coś zrobiło lub czegoś nie zrobiło. Wynika to z kilku powodów. Przede wszystkim dziecko nie ma jeszcze w pełni rozwiniętej świadomości własnych uczuć i potrzeb, dopiero je rozwija. Co jednak znacznie ważniejsze, nawet jeśli ma tę świadomość, nie do końca potrafi ją zwerbalizować. Mądry dorosły może mu pomóc wyrazić to słowami.

4.      Kiedy o coś dopytujesz, staraj się podkreślać, że robisz to po to, aby lepiej zrozumieć dziecko (np. „Pytam o to, bo zależy mi, aby cię dobrze zrozumieć”). Zawsze daj jednak uczniowi przestrzeń do tego, aby nie musiało na jakieś pytanie odpowiedzieć. Podkreśl, że rozumiesz, że może to być osobiste lub trudne i że to szanujesz. Nigdy nie naciskaj na uzyskanie odpowiedzi.

5.      Staraj się nazywać uczucia dziecka, mówiąc np. „Wydaje mi się, że rozumiem co czujesz”, „Mam wrażenie, że byłaś wtedy zła”, „Rozumiem, że trudno jest ci o tym opowiadać, to bardzo osobiste”. Staraj się unikać sformułowań takich jak “Wiem co czujesz”. Często budzą one opór dzieci, które myślą “Wcale nie wiesz” lub “Skąd możesz wiedzieć”.

6.      Parafrazuj, czyli nazywaj swoimi słowami to, co powiedziało dziecko. Pozwoli ci to upewnić się, że dobrze je rozumiesz, a jemu da gwarancję, że naprawdę zależy ci na tym. Posługuj się sformułowaniami typu „Jeśli dobrze cię zrozumiałam, to…”, „Powiedziałeś, że…”, „Kiedy to mówiłaś, miałem poczucie, że…”, „Nie jestem pewna, ale wydaje mi się, że…”.

7.      Unikaj porównań i głosu mentorskiego. Problem dziecka, chociaż nie wiem jak trywialny z punktu widzenia dorosłego, dla niego jest poważny. Sformułowania takie jak „Za moich czasów…”, „Zobacz jak mają inni”, „Weź przykład z brata”, „Każdy to przechodzi”, bagatelizują problem i sprawiają, że dziecko się wycofuje ze zwierzeń.

8.      Nie oceniaj słów, pomysłów, przemyśleń i poglądów dziecka, zdaniami takimi jak: „To jest niemądre”, „Jak możesz tak myśleć”, „Nie masz pojęcia o życiu”. Sformułowania takie zwiększają dystans i przede wszystkim deprecjonują dziecko, które czuje się gorsze.

9.      Kiedy chcesz wyrazić swój punkt widzenia, wyraźnie zaznacz, że to twoje zdanie np. „Rozumiem cię, że tak myślisz, teraz powiem jak to wygląda z mojej perspektywy”, „Rozumiem twoje uczucia, chcę ci teraz powiedzieć, jak ja się czuję”.

10.  Nie generalizuj, czyli dbaj o to, aby nie mówić „zawsze”, „nigdy”, „nie wolno ci tak myśleć/mówić”, „wszyscy”.

Zakończeniem tego artykułu niech będą słowa Janusza Korczaka:

“…mówiłem nie do dzieci, a z dziećmi, mówiłem nie o tym, czym chcę, by były, ale czym one chcą i mogą być. “

Autor: Patrycja Kochan (Psycholog kliniczny, pedagog, specjalista PTI i
NODN TALENT- Szkolenia dla nauczycieli)

Copyright 2019 by Personnel Training Institute

Jeśli chcesz rozwinąć swoje kompetencje wychowawcze, przeczytaj o Akademii Wychowawcy lub zapisz się do newslettera TALENT (Szkolenia dla nauczycieli) klikając poniżej: